بررسی مقایسه ای دیدگاه ابن سیناو ملاصدرا در مورد حقیقت علم و اتحاد آن با عالم ومعلوم

بحث اتحاد عاقل و معقول که در فلسفه اسلامی سابقه ای طولانی دارد، در ذیل مباحث علم و ادراک مطرح می شود. در مسأله ماهیت علم که مقصود از آن در این پایان نامه، فرایند حصول علم برای نفس می باشد، نظر ابن سینا این است که در علم ذات به غیر، نسبت علم به نفس، نسبت عرض به موضوع است. یعنی علم عبارت است از کیف نفسانی که وقتی انسان علوم مختلف را کسب می کند، مرتباً بر اعراض نفس افزوده می شود بدون اینکه در ذات و جوهر نفس تغییری حاصل شود. و لذا شیخ در باب نظریه ی اتحاد عاقل و معقول، این نظریه را در علم ذات به غیر مردود دانسته و با آن مخالفت می کند و تنها در علم ذات به ذات است که قائل به اتحاد می باشد. اما صدرالمتألهین معتقد است که در فرایند ادراک، وقتی نفس تعقّل می کند، چنین نیست که «دارای این معلوم» می شود، بلکه «همان معلوم» می گردد. و به عبارت دیگر نفس وقتی علوم مختلف را کسب می کند با آن علوم متحد می شود. به این صورت که نفس در ابتدا علم به ذات خودش دارد و زمانی که علم به غیر پیدا می کند، نفس گسترش پیدا می کند یعنی نفس حقیقتی است که قابل توسعه و گسترش است. و البته این نظریه مستلزم مبانی از جمله: اصالت وجود، تشکیک در وجود، حرکت جوهری و... می باشد که عمدتاً مبتکر این مبانی خود صدرا است. و لذا تقریر صدرا از بحث یگانه است. البته ابن سینا در کتاب مبدأ و معاد سخنی دارند که مثبت نظریه ی اتحاد عاقل و معقول در علم نفس به غیر می باشد که در این نوشتار به این نتیجه رسیدیم که اگر چنانچه شیخ قائل به این نظریه هم باشد، باز نمی تواند آن چیزی باشد که مقصود ملاصدرا می باشد چرا که نظریه صدرالمتألهین مبتنی بر اصول و مبانی است که در زمان ابن سینا اصلاً مطرح نبود و با نظام فکری وی سازگاری ندارد.